Ta dzisiejsza młodzież...

Aby zrozumieć zachowanie nastolatka, należy zapoznać się najpierw z charakterystyką okresu dojrzewania. Dojrzewanie, inaczej pokwitanie, przypada na czas, gdy ciało zaczyna przeobrażać się z dziecięcego w dorosłe. U dziewcząt jest to między 9 a 13 rokiem życia, a w wypadku chłopców między 9 a 15 rokiem życia. Każdy rozwija się we własnym tempie. Pokwitanie powodują hormony, czyli bardzo silne substancje chemiczne, które krążą razem z krwią i przekazują informacje różnym częściom ciała. Dojrzewanie bywa emocjonujące, kłopotliwe, a czasem nawet przerażające, ponieważ oprócz wyglądu zmienia nam się również sposób myślenia. Buntujemy się, emocje biorą górę. Zaczynamy myśleć zupełnie inaczej. W okresie dojrzewania młodzież często oddala się od rodziny i przyjaciół. Sądzą że nikt ich nie rozumie, są rozdrażnieni i sfrustrowani. Huśtawka uczuciowa jest elementem procesu postrzegania siebie i innych w odmienny sposób. Z badań wiemy również, że nastolatki potrzebują dużo snu. Jeśli jest go za mało, stajemy się rozdrażnieni, irytujemy się i trudno nam się skupić na jakiejkolwiek pracy czy to fizycznej czy umysłowej. Podczas snu ciało uwalnia hormony niezbędne do wzrostu i rozwoju.

Okres dorastania charakteryzuje się intensywnymi zmianami we wszystkich płaszczyznach rozwoju, dotyczą one zarówno sfery biologicznej, psychologicznej i społecznej. Można powiedzieć, że jest to okres powtórnych narodzin, ponieważ w dość szybkim tempie pojawiają się oznaki dojrzewania płciowego, zmiany w obszarze rozwoju społeczno-emocjonalnego i poznawczego. Posłuszne, grzeczne dziecko zmienia się w buntownika, który ma własne zdanie na wiele spraw, własne tajemnice, własną grupę odniesienia.

Wiadomo jest, że nastolatki zachowują się inaczej niż dorośli. Może to trochę dziwić, zwłaszcza dorosłych, którzy zapomnieli jak to jest być nastolatkiem. Okres dojrzewania to najważniejszy i kluczowy etap stawania się odrębną, społeczną istotą ludzką. Zachowania nastolatków i ich postawy dają nam wgląd w to, jak naturalne zmiany fizjologiczne w mózgu przekładają się na postępowanie i określają to, kim staniemy się jako dorośli. Definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa bycie nastolatkiem jako drugą dekadę życia. Już w starożytności Arystoteles zauważał inne zachowanie, często ryzykowne i nieodpowiedzialne u młodych ludzi: ,,Charakter młodych ludzi określają namiętności. Są więc skłonni czynić to, co dyktuje im namiętność. (...) Kierując się namiętnościami, młodzi skłonni są również do szybkich zmian swego stanowiska i do zniechęcenia. Na ile gwałtowne są ich pragnienia, na tyle krótkie. Ich życzenia są bowiem ostre i płytkie (...). Są pobudliwi, porywczy i skorzy do gniewu. (...) W młodości w większym stopniu niż w innych okresach życia ceni się posiadanie wielu przyjaciół i towarzystwo. Młodym sprawia bowiem przyjemność wspólne spędzanie czasu, nie oceniają przy tym niczego według własnej korzyści, tak samo więc i swych przyjaciół. (...) Wydaje im się, że wszystko wiedzą i wypowiadają sądy nie znoszące sprzeciwu. W tym właśnie tkwi przyczyna ich braku umiaru we wszystkim. Jeśli więc popełnią występki, to nie z nikczemności, lecz z buty.” Dorosłym łatwo przychodzi krytykowani młodzieży za humorzastość, egocentryzm i ryzykanctwo. Jednak nie jest to nowa sytuacja, a trwająca wręcz od ponad dwóch tysięcy lat. Z całą pewnością możemy przywołać tutaj pewne powiedzenie: ,,Zapomniał wół, jak cielęciem był”.

Młodość to czas odkrywania i budowania swojej tożsamości. To, w jaki sposób młody człowiek zmierzy się z tym zadaniem, przełoży się na jego przyszłość. W całym naszym życiu nie doświadczamy tak dużo jak wtedy, gdy jesteśmy młodzi. Jednak w nadmiarze tych wszystkich emocji, myśli i doświadczeń łatwo się można pogubić. Młodość jest kluczowym czasem odkrywania i budowania swojej tożsamości. W różnych momentach życia stawiamy sobie pytanie: Kim jestem? Co chcę osiągnąć? Tworzymy własną tożsamość poprzez to, co robimy ze swoim życiem, co wybieramy, a co odrzucamy. Warto tutaj wspomnieć o obawie przed postępującą katastrofą ekologiczną ,która staje się coraz bardziej powszechna, szczególnie właśnie u młodego pokolenia. Dochodzi nawet do tzw. depresji klimatycznej. Psychologowie, dopiero zaczynają rozpoznawać i badać to zjawisko, które jest stosunkowo młode, ale coraz głośniej o nim słyszymy. Przede wszystkim musimy przy tym mieć poczucie bycia zrozumianym i posiadać wsparcie bliskich.

Dorastanie to czas, kiedy młody człowiek musi zmagać się z nowymi i nieznanymi wyzwaniami w wielu obszarach życia. Z jednej strony poszukuje swojej tożsamości, odkrywa i określa swoje „ja”, uczy się wyrażania samego siebie, prezentacji swoich mocnych stron. Z drugiej strony konfrontuje, a czasem nawet kontestuje, zastany porządek świata moralno-społecznego, jakiego nauczył się od swoich opiekunów. Okres dojrzewania jest także czasem buntu wobec autorytetów oraz walki o zaistnienie w środowisku rówieśniczym. Dla młodych ludzi stanowi to wielkie wyzwanie, gdyż wymaga od nich poszukiwania nowych sposobów radzenia sobie z pojawiającymi się trudnościami i sprostania wymaganiom, jakie stawia im współczesny świat. Do pewnego stopnia to materiał genetyczny, odziedziczony po rodzicach, decyduje o tym kim będziemy. Osobowość, inteligencja, preferencje i zdolności poznawcze są do pewnego stopnia dziedziczne i przekazywane genetycznie z pokolenia na pokolenie. Oprócz tego pewną rolę w określaniu, kim się stajemy, odgrywa też otoczenie, także przez interakcję z naszymi genami. Liczne dziecięce doświadczenia, wychowanie, edukacja, interakcje społeczne, hobby itp. stopniowo łączą się, tworząc nasze poczucie tożsamości. To właśnie w okresie dojrzewania poczucie to staje się dla nas szczególnie ważne.

Młodzież ulega złudzeniu, że szczęście można powiększać. I niestety w ten sposób wpada w pułapkę postępu. Wierzą że podążanie za karierą, pieniędzmi, awansem zawodowym, a następnie rodziną, dziećmi, domem uczynią ich bardziej szczęśliwymi, a śmierć bliskiej osoby, utrata pracy czy choroba pozbawiają ich radości życia, uważamy że to koniec. Nie radzą sobie z emocjami, coraz częściej słyszymy o nastoletniej depresji czy stanach lękowych. Nie są uczeni w szkołach jak radzić sobie z takimi sprawami. Jest to dla nich trudne i muszą sobie radzić z tym sami.

Specyficzną cechą człowieka jest samoświadomość i samowiedza. Całe nasze życie to mniej lub bardziej świadome poszukiwanie wiedzy o sobie. Próbujemy odnaleźć siebie, w mniejszym bądź większym stopniu. Musimy dostrzegać cechy uniwersalne. Przynależność do grupy czy szerszej zbiorowości jest nam psychologicznie potrzebna, ale unikajmy takiego wtopienia się w grupę, które odbierze nam indywidualność i krytyczne myślenie o niej. Mamy pomimo problemów prawo wyboru, kim chcemy być! To od nas zależy jak sobie z tym poradzimy. A nasze codzienne życie, to co robimy, solidnie zweryfikuje wybraną tożsamość.

Coraz częściej zdarza się iż młodzież szkolna, nawet coraz młodsza grupa wiekowa sięga po nożyczki, brzytwę czy cokolwiek ostrego, aby zadać sobie ból fizyczny i zapomnieć o bólu psychicznym. Podłoże i przyczyny takiego zachowania są szerokie. Aby wejść w problematykę samookaleczania, które może skończyć się również samobójstwem wystarczy spędzić jedno popołudnie na obejrzeniu filmu pt. ,,13 powodów”. Film wywiera duże wrażenie, a także pociąga za sobą sznurki, które możemy nazwać własnymi przemyśleniami.

Przyczyn możemy dopatrywać się w wielu dziedzinach, zacznijmy od szkoły, gdzie najczęściej takie sytuacje mają miejsce. Przyczynami tego typu zachowania są m.in. depresja, brak akceptacji ze strony innych, odrzucenie, samotność, izolacja. Może to dotyczyć rodziny, orientacji, wyznania, poglądów, wyglądu czy zachowania.

Dom rodzinny ma ogromne znaczenie. Nastolatkowi potrzebne jest wsparcie i zrozumienie w tym trudnym dla niego okresie. W rodzinie trzeba ze sobą rozmawiać, każdy temat jest dobry. Rozmowa powinna być stałym rodzinnym rytuałem. Można rozmawiać na spacerze, podczas kąpieli, przygotowywania posiłku, gdy gramy w grę, leżymy w łóżku czy na kanapie. Rozmawianie z maluchem od najwcześniejszych lat zaowocuje w przyszłości, kiedy będzie wkraczać w wiek dojrzewania. To my dorośli, jesteśmy od inicjowania i kreowania relacji z naszymi dziećmi. Jasna i jawna komunikacja, ujawnianie uczuć, okazywanie emocji oraz dawanie przestrzeni na to samo dziecku to zasady podstawowe.

Środowisko ma ogromne znaczenie szczególnie dla dorastającego człowieka. Mniejszy wpływ ma wtedy rodzina a większy znajomymi. Chcemy wywierać na nich duże wrażenie, oczywiście zawsze z różnym skutkiem. Możemy wpaść w złe towarzystwo, gdzie używana jest przemoc czy agresja. Grupy w których jesteśmy mogą na nas wpływać, manipulować nami. Dlatego tak ważna jest rodzina, a najlepiej taka ze zdrowym i rozsądnym podejściem, która w swoim funkcjonowaniu znajduje ten słynny ,,złoty środek”. Co takiego daje grupa rówieśnicza młodej osobie/ nastolatkowi? Możemy tutaj wymienić zarówno pozytywne strony takiego kontaktu, jak i negatywne strony.

Pozytywy:

- poczucie wspólnoty, solidarność grupowa;

- potrzeba upodabniania się (ubrania, fryzury, żargon);

-tworzenie kultury młodzieżowej, która jest sposobem wzmacniania tożsamości, podkreślenia niezależności, odrębności;

- wzmocnienie poczucia własnej wartości;

- bezpieczeństwo emocjonalne;

- rozwijanie zainteresowań oraz form współdziałania.

Negatywy:

- niechęć i nienawiść do innych;

- poczucie własnej wartości przeradzające się w zuchwałość;

- obawa o własne bezpieczeństwo przerodzona w agresję wobec domniemanych wrogów;

- zainteresowania przybierające aspołeczny charakter.

Współczesne nastolatki nie buntują się przeciwko światu jak ich rówieśnicy w poprzednich pokoleniach. Zachowują się inaczej. Są pragmatyczni, realnie oceniają fakty. W szkole skupiają się na przedmiotach, które ich zdaniem są bardziej przydatne. Nie zawracają sobie głowy przedmiotami nie mającymi- ich zdaniem- wpływu na ich przyszły zawód. Współczesne nastolatki nie odrzucają tradycyjnych wartości i używają dla ich nazwania tych samych pojęć, jednak bardzo często rozumieją je zupełnie inaczej niż ich rodzice i nauczyciele. Lubią dyskutować na różne tematy, często bardzo trudne i skomplikowane, ale bardzo istotne. Są coraz częściej otwarci i bardziej różnorodni. Odważnie mówią o swoich poglądach i o tym ,co im leży na sercu. Włączają się w kwestie polityczne czy klimatyczne.

Okresu dojrzewania nie powinniśmy demonizować, jest on przecież kluczowy dla naszej tożsamości. Okres dojrzewania to okres życiowy o decydującym znaczeniu, pełen pasji i kreatywności, w którym połączenia nerwowe są plastyczne. Zmiany, które zachodzą w mózgu w tym okresie, pozwalają nam w nowym świetle zobaczyć samych siebie.

Bibliografia:

1. R.Arseniuk, Dorastanie –kryzys i powtórna szansa na rozwój [dostęp online: 23.04.2021r.]

2. Arystoteles, ,,Retoryka, Retoryka dla Aleksandra, Poetyka”, Warszawa 2009r., s.131-132.

3. E. Klepacka- Gryz, Boję się o moją rodzinę [w:] Psychologia dla Ciebie. Sens, nr.2, 2020r., s. 72.

4. I.O.Dylawerska, M.Kuś, Wreszcie dojrzeć! Warsztaty rozwojowe dla dzieci i młodzieży. Scenariusze zajęć dla uczestników i prowadzących, Kraków 2014r., [dostęp online: 26.04.2021r.]

5. S.J. Blakemore, Wynaleźć siebie. Sekretne życie mózgu nastolatka., Warszawa 2018r., s. 38.